Verschenen in Telegraaf icon

De kwestie: Verstrikt in de regels

1 april 2020

In de strijd tegen de coronacrisis loopt Nederland zichzelf voor de voeten met allerlei vormen van regelgeving. Dat betoogt Frits Spangenberg. ”Zorgvuldigheid regeert. Het staat bij onze overheid boven alles. Ook boven gezond verstand.”

Lees het artikel in pdf: Verstrikt in de regels

Zoals gepubliceerd in De Telegraaf van 1 april 2020

Of lees het volledige opiniestuk

Wie levert de mondkapjes aan onze ziekenhuizen?
Het bedrijfsleven of de overheid

Wanneer Koninklijke Ten Cate in tijden van de huidige crisis er geen been in ziet om mondkapjes te fabriceren vanwege een te gecompliceerde en langdurige certificeringsprocedure, klopt er iets niet. Wij hebben het toevallig wel over het eerste beste bedrijf dat in zijn missie de volgende slogan voert ‘Protecting people with materials that make a difference’. Dus geen amateurs of sympathieke start up en zeker geen malafide oplichters. Mogen wij over dit geval nadenken en er gesprekken over voeren ? Naar verluid heeft de Nederlandse overheid beademings apparatuur besteld en negeert daarbij bewust de aanbesteding regels en begaat hiermee willens en wetens een ernstige overtreding, waar tot voor enkele weken geleden koppen voor waren gerold. Wordt hier gewoon gedaan wat nodig is of worden hier toch onverantwoorde risico’s genomen? Hightechtextielproducent Lampe Group uit Sneek heeft het wel voor elkaar gekregen om de productie van herbruikbare chirurgische maskers van textiel zodanig te organiseren dat de eerste partij al aan een ziekenhuis is geleverd. Maar voor de productie van mondkapjes die tegen het coronavirus beschermen (P2 maskers) loopt ook deze fabrikant tegen onduidelijke voorwaarden van certificering aan. De problematiek ligt breder, speelt veel langer en daarom moeten wij ons niet langer verschuilen achter excuses dat wij ons niet hebben kunnen voorbereiden. Nederland heeft als één van de enige landen van Europa geen eigen hoge snelheidstrein; het Fyra project voldeed aan alle regels van zorgvuldige aanbesteding, maar bleek direct na oplevering een dramatische mislukking. En dit komt waarschijnlijk nooit meer goed. Geen instantie, geen individu kon iets worden aangerekend. Wij hebben sinds de opbouwperiode vanaf de tweede wereldoorlog veel bereikt, maar er ligt de afgelopen decennia meer aandacht op de procedures dan op de te bereiken doelen. Zorgvuldigheid regeert, maar helaas zijn mislukkingen daarmee niet uitgebannen. Het gezonde verstand, of inzicht in contextuele verbanden heeft veelal plaats moeten maken voor juridische of technologische toetsing. Niet dat dat altijd slecht is, maar vele instanties zijn inmiddels verstrikt geraakt in hun zelf ingevoerde of opgelegde regelgeving. Verzuiling der disciplines zou ondergeschikt moeten worden aan gezamenlijkheid en intercollegiaal overleg. De formulieren die ik als ondernemer moet invullen en de waarborgen die ik moet afgeven aan de controlerend accountant mogen, laat ik het politiek correct stellen ‘wel eens tegen het licht worden gehouden’. In nagenoeg alle sectoren beneemt toenemende frustratie van bevlogen werkers de werklust; niet omdat het werk op zichzelf niet zinnig is, maar vanwege de randverplichtingen, veelal aangeduid met bureaucratie. Door de huidige Covid-19 situatie blijken bijna alle zekerheden op losse schroeven te kunnen staan. Laten wij daarom juist proberen een aantal vragen ter tafel te brengen, zo mogelijk te bespreken en op te lossen om sterker en beter uit de huidige strijd met vele beperkingen terug te komen. Nederland speelt internationaal al de rol van buitenbeentje door veel meer dan omringende landen de burgers zelf verantwoordelijkheid te laten nemen om een totale ‘lockdown’ zoveel als mogelijk uit te stellen. Niemand kan met zekerheid stellen wat op langere termijn de beste procedure zal zijn geweest. Maar het optimaal gebruiken van wetenschappelijke inzichten in combinatie met gezond en gedurfd verstand spreekt Nederlanders in het algemeen erg aan. In het verleden is Nederland vaker gidsland geweest, per definitie oogst je eerst veel kritiek en dat is logisch. Werkelijke veranderingen ontstaan per definitie in kleine kring en los van gevestigde structuren. Voor innovaties kijk je niet naar een logge organisatie als een EU, daar regeert de zorgvuldigheid. Vernieuwingen waar de huidige samenleving behoefte aan heeft ontstaan ook weinig bij de grote gevestigde bedrijven, maar wel bij een startup. Iedere zin die ik hier schrijf kan door een domein specifieke deskundige onderuit worden gehaald, toch ga ik verder omdat het algemeen belang een domein overschrijdend gegeven is. ‘Juridisch niet haalbaar’, ‘niet conform protocol’, ‘ongebruikelijk’ zijn termen die ik bewust nu terzijde wil leggen. Waar zijn wij ondertussen gekomen? In het streven naar verbetering en perfectie wordt de zorgvuldigheid voortdurend opgevoerd. In ambtelijke organisaties is dit altijd al een belangrijk fenomeen geweest. Ambtenaren worden beoordeeld en afgerekend op zorgvuldigheid, en zelden of nooit op snelheid, ondernemerschap, redelijkheid, vindingrijkheid, rechtvaardigheid, logica en al helemaal nooit op creativiteit, innovativiteit of improvisatievermogen. Natuurlijk beweer ik niet dat er geen ambtenaren zijn die voorgenoemde eigenschappen hoog in het vaandel voeren. De toeslagenaffaire waarbij de Belastingdienst in opspraak raakte was geen eigen initiatief, het was het zeer zorgvuldig uitvoeren van opdrachten verstrekt door onze eigen volksvertegenwoordiging. Een samenleving die zo flexibel en veranderlijk is geworden zoals wij nu allen ervaren, heeft een breder pakket van waarden nodig dan de sterke focus op zorgvuldigheid. Jaren geleden kwam een nieuw benoemde topambtenaar bij zijn ministeriele dienst na een kennismakingsronde tot de volgende uitspraak: “Over vier weken zijn alle regels en protocollen afgeschaft, tenzij iemand mij er van heeft kunnen overtuigen dat die regels bijdragen aan de doelen waarvoor wij bestaan”. Natuurlijk kon dat helemaal niet en is het nooit zo tot uitvoering gekomen, maar de betreffende Directeur Generaal kreeg direct zicht op wie er van zijn staf als zekerheidszoeker respectievelijk resultaatgerichte medewerker kon worden getypeerd. Handig voor de samenstelling van werkgroepjes, want het gaat hem nu juist om een balans van functionaliteiten. De zekerheidszoekers en procedureveredelaars voeren nu de boventoon. Hoe nu verder? Praten en nadenken over doelen en het nemen van verantwoordelijkheden is al een prima stap. Er moet ook wel eens wat fout gaan, als wij er dan maar van kunnen en willen leren. Dat is ook vooruitgang. En is er nog een minister op Volksgezondheid of Economische Zaken die Koninklijke Ten Cate belt?

Frits Spangenberg
Epe, 1 april 2020