Seksualiteit en geweld als bron voor een nieuwe moraal

8 april 2018

Lezingencyclus van het academisch jaar 2017-2018 van de voormalige universiteit van Franeker

STELLINGEN:

  • Wetenschappelijk milieu niet altijd objectief of onkreukbaar
  • Door sommige wetenschappers wordt emotie en welsprekendheid als een bedreiging ervaren
  • Aristoteles zag voor een spreker al het belang van een deugdzaam karakter
  • Planten zijn intelligente wezens, aldus Darwin
  • Planten kunnen onderling communiceren, maar ook vele wetenschappers denken dat dit ‘fantasie’ of ‘fake news’ is
  • Revolutionaire ideeën moeten behoedzaam worden geïntroduceerd
  • Academische orthodoxie hield veertig jaar een Nobelprijs toekenning tegen
  • Polarisatie in politiek en gemeenschap laat grote kansen op verbetering liggen
  • Wij denken en praten al eeuwen langs elkaar heen, terwijl wij ons zouden moeten realiseren dat niemand 100% gelijk heeft (ook ik niet)
  • Regulering is een noodgreep die de individuele verantwoordelijkheid uitschakelt
  • Burgerlijke ongehoorzaamheid groeit onder alle bevolkingsgroepen, regels worden dus minder effectief; individuele verantwoordelijkheid moet ieder mens worden bijgebracht
  • Bouwstenen voor een sterke moraal zijn al lang geleden gelegd, en worden actueler dan ooit
  • Top-down geleverde oplossingen werken niet meer, er zijn andere structuren voor in de plaats gekomen, daar moeten wij alleen nog beter mee leren werken
  • Drugsgebruik is zo sterk ingeburgerd, dat de justitiële repressie al jaren volstrekt ineffectief is. De vergelijking met de alcohol drooglegging (USA 1920-1933) waarbij de maffia tot bloei kwam gaat steeds sterker op.

SEKSUALITEIT EN GEWELD ALS BRON VOOR EEN NIEUWE MORAAL

INLEIDING

De universiteit van Franeker (1585-1811) telde 4 faculteiten, en de volgende aantallen hoogleraren:

  • 43 godgeleerdheid
  • 39 rechten
  • 27 geneeskunde
  • 30 letteren
  • 31 wijsbegeerte

Wij gaan terug naar een tijd waar de meeste levensvragen door interpretaties van de Bijbel werden gegeven, de wetenschap was op diverse fronten een strijd aangegaan, maar zelfs in 1831 toen de 22 jarige Darwin op basis van empirische gegeven de evolutie theorie ontwikkelde was het pleit nog niet beslecht. (bron: Harari, Sapiens. 2017). Maar niet alleen de godsgeleerden streden om hun eigen gezag en status, tot op de dag van vandaag blijkt het wetenschappelijk milieu niet altijd objectief of onkreukbaar.

WIJSBEGEERTE

Tegenspraak scherpt de geest en brengt ons verder, maar weerstand of betwisting van objectief meetbare of te beschrijven gegevens helpt ons allerminst verder bij het oplossen van problemen. De verschijnselen doen zich al voor bij interpretaties en beoefening van wijsbegeerte. In de zesde eeuw voor Christus werd een verlangen naar kennis en wijsheid over levensbeschouwing manifest. Oude Grieken zijn tot op de dag van vandaag een belangrijk referentie punt. Binnen de wijsbegeerte worden een aantal activiteiten of stromingen onderscheiden en ik noem er drie, waar ik de meeste overeenstemming zie met mijn eigen vakgebied: de macro sociologie:

  1. Het Griekse woord voor ‘waarneming’. De leer van de schoonheid en vast kunnen stellen wat al dan niet ‘mooi’ is. Kant heeft hier belangrijk werk over gepubliceerd.
  2. Wat zouden wij goed of slecht moeten vinden, en wat is juist handelen ten opzichte van mens, dier en natuur.
  3. Een betwiste tak van de wijsbegeerte, omdat hier wordt uitgegaan van de kunst van het overtuigen, maar niet alleen door ‘logos’, maar ook door ‘pathos’ en ‘ethos’. Dus naast feitelijke logica wordt ook de emotie en de welsprekendheid serieus genomen. Deze drie-eenheid kan tot op de dag van vandaag voor sommige wetenschappers als bedreigend overkomen; je hoort dan bijvoorbeeld: ‘het gaat om de inhoud’; alsof emotie en presentatie alleen uiterlijke franjes zijn.

De retoricus Aristoteles noemde in zijn lezingen voor ethos drie voorwaarden: De spreker moet over een praktiserende intelligentie beschikken; een deugdzaam karakter hebben en van goede wil zijn. Hoe actueel zijn deze uitgangspunten; een deugdzame persoon van goede wil zal niet graag manipuleren of ‘fake news’ verspreiden.

WEERBARSTIG WETENSCHAPPELIJK MILIEU

Op het eind van zijn leven stelde Charles Darwin (1809-1882): “Het heeft mij altijd genoegen gedaan dat ik planten heb kunnen verheffen tot een stelsel van levende wezens” . Maar het wetenschappelijk milieu was nog allerminst overtuigd. Toen zijn zoon Francis (1848-1925), inmiddels ook een wereldberoemde geleerde op 2 september 1908 in zijn openingsspeech van het jaarcongres van de British Association for the Advancement of Science in een 30 pagina document met onderbouwing de volgende stelling poneerde: ‘Planten zijn intelligente wezens’ sloeg dit in als een bom. De deskundigen polariseerden in mede- en tegenstanders. Maar hoe ligt dat nu?

Voor de duidelijkheid: de definitie van een intelligent wezen is een levend organisme dat zelfstandig problemen kan oplossen. Hoe weerbarstig zijn wij zelf ? Wat weten wij van planten? Komt er na mens en dier een lager niveau van functioneren dat wij ook wel ‘vegeteren’ noemen ? Hoeveel zintuigen hebben planten?

Een paar feiten: Planten kunnen inderdaad problemen oplossen. Mens en dier kunnen niet leven zonder planten, planten komen een heel eind, hoewel insecten een niet te onderschatten rol spelen. Planten vormen de grondstoffen onder andere voor onze voeding, medicijnen, energie en bouwmaterialen. Hebben mensen vijf zintuigen, planten wel twintig. Hun wortel structuren kennen meerdere commandocentra die onder meer zwaartekracht, elektromagnetische velden, vochtigheid en chemische stoffen berekenen. Maar er is ook bewijs dat planten onderling communiceren om informatie uit te wisselen, een sociaal leven leiden en dus over verfijnde vaardigheden beschikken. En dit is geen ‘fake news’ of ‘alternative facts’, maar vele wetenschappers en minder geschoolden denken nog altijd wel dat het hier om fantasie gaat.

Karl Linnaeus (1707-1778) is tot op de dag van vandaag bekend en gewaardeerd om zijn systeem van classificatie van planten. Hij kreeg een leerstoel, maar werd veroordeeld toen hij stelde ‘planten hebben een geslacht’. Toen hij uit observaties kon vaststellen dat er ‘vleesetende’ planten bestonden kon hij dat niet zomaar wereldkundig maken; hij zou dat wellicht niet overleven. Het heersende geloof en overtuiging preekte ‘planten kunnen en mogen geen vlees eten, ook al zijn het insecten’. Hij heeft zeer omzichtig gepubliceerd over planten die ‘tijdelijk’ een insect in zich opnamen. Revolutionaire ideeën moeten dus zeer behoedzaam worden geïntroduceerd. Linnaeus leefde driehonderd jaar geleden, maar ook heden ten dage woekert zelfs binnen de wetenschappelijke gemeenschap het idee dat planten gevoelloze wezens zijn die niet kunnen communiceren. Stefano Mancuro is plantenfysioloog, maar zijn vakgebied wordt als controversieel bestempeld door mensen die een foute kijk op de evolutie hebben.

Gregor Johann Mendel (1820-1884) legde een fundament door zijn ontdekking van genetica. Hij werd bijna volkomen genegeerd, totdat de eerste dierexperimenten leidden tot een genetica boom.

Barbara McClintoch (1902-1992) ontdekte de gnomische instabiliteit, maar haar observaties druisten in tegen de academische orthodoxie en zij werd verbannen uit de wetenschappelijke gemeenschap. Veertig jaar na haar ontdekking werd zij in ere hersteld en ontving zij in 1983 alsnog de Nobelprijs. (bron S. Mancuso en A. Viola. Briljant groen. De intelligentie van planten. 2017).

HET GEPOLARISEERDE EN PARADOXALE NU

Het gaat ons gemiddeld beter dan ooit, nog maar een paar generaties terug en U geachte aanwezigen, had uw huidige leeftijd niet bereikt. Hongersnood en gewapend conflict waren toen de voornaamste doodsoorzaken. Wij leven in een veilig en vrij land; in principe heeft iedereen onderwijs, zorg en huisvesting, maar het wantrouwen naar de instituties groeit en klachten en gemopper is niet van de lucht. Natuurlijk zijn er nog problemen die moeten worden opgelost, of zijn planten toch intelligenter? De wetenschap staat niet altijd met een open en onafhankelijke blik klaar, dat hebben wij hierboven moeten vaststellen. Van het huidige politieke systeem kunnen wij ook weinig steun verwachten, door het systeem van regering en oppositie gaat er veel te veel energie verloren met elkaar zwart maken. Oppositie probeert de regering onderuit te halen en kijkt en luistert nauwelijks naar constructieve voorstellen. Samen moet je het land leiden alsof het een groot bedrijf is. En niet voortdurend de negatieve aspecten uitvergroten om daar zelf beter van te worden. In de Verenigde Staten is de sfeer door de politieke polarisatie grondig verpest en worden grote kansen verspeeld. In China heerst een totalitaire eenheid en kan snel worden gemobiliseerd, is een tussenvorm niet mogelijk ?

BRUGGEN SLAAN

Wij willen ons terugtrekken in de veilige comfort-zone van gelijkgestemden en vinden daar bevestiging, terwijl een ieder van ons zich zou moeten realiseren dat geen van ons helemaal gelijk heeft. Dus ik ook niet, terwijl ik hier sta en u toespreek. Wij denken en praten al eeuwen lang langs elkaar heen, maar dat moet ook anders kunnen. De vroegere standenmaatschappij (indeling naar afkomst) is niet meer, de verzuiling (indeling naar ideologie) is verbrokkeld. De waarden gestuurde indeling naar levensstijl is zeer manifest. Motivaction werkt al twintig jaar met een levensstijl segmentatie en dit ondervindt steeds meer navolging. Hoe de groepen precies worden omschreven is niet eens zo belangrijk. Een complexe zaak uiteen rafelen, maakt dat je scherper ziet waar de kern zit. Als wij de volgende vier stijlgroepen in burgerschap hanteren en het vraagstuk van immigratie aan hen voorleggen dan komen er vier verschillende antwoord patronen. Als je geen bruggen slaat, blijft de verdeling en het verschil van mening in stand en kom je niet echt verder.
De plichtsgetrouwe en behoudende groepen zien bij immigratie relatief sterker de aanval op de opgebouwde beschaving door de zich niet aanpassende ‘barbaren’. De verantwoordelijke en progressieve wereldburgers zien eerder een strijd tussen slachtoffers en onderdrukkers. De zelfredzame en pragmatische burgers vrezen eerder dat hun vrijheid en bereikte positie in het geding komt, terwijl de buitenstaanders zichzelf achtergesteld, onderdrukt en gemanipuleerd voelen en daar steeds bozer over worden. Ieder van deze vier groepen heeft voor een deel gelijk, deels ongelijk, maar horen niet meer wat de ander zegt. Als een ieder zich realiseert niet 100% gelijk te hebben en dat andere mensen vanuit een ander wereldbeeld redeneren, dan zouden wij constructief met elkaar kunnen praten.

EEN NIEUWE MORAAL

De vooroorlogse en stille generatie (veelal onze grootouders, geboren tussen 1910-1940) werden nog gedomineerd door Schrift en religie, het Goed en het Kwaad. Duidelijke standpunten die collectief werden gedeeld. De babyboomers of protest generatie (geboren tussen 1940-1956) heeft grotendeels afgerekend met totalitair denken. Zij hebben gelijkheid en bereikbaarheid gestimuleerd. Anti autoritair, vrijheid en blijheid, alles moet kunnen waren de overwegende principes. Maar dat liep een beetje uit de hand en er kwam weer een reactie. De millennials (geboren vanaf 1986) zitten met een overdaad aan formalisering, regels, wetgeving, protocollen, richtlijnen. Alles lijkt te worden geregeld en dichtgemetseld, terwijl wij allemaal weten dat het niet werkt, het is een doodlopende weg. De burgerlijke ongehoorzaamheid groeit gestaag, onder alle bevolkingsgroepen. Maar wat door vroegere generaties wordt gezien als ‘ongehoorzaam’, is dit voor vele millennials dagelijkse kost. Dat je in een sollicitatiegesprek liegt over je huidig salarisniveau wordt niet gezien als oneerlijk, maar als het opkomen voor je eigen belangen.

Onze omgangsvormen veranderen in een rap tempo en de verschillen worden eerder groter dan kleiner. Voelde de vooroorlogse generatie zich bij voorbaat nederig en schuldig, de protest generatie was vooral kritisch, op iedereen en ook op zichzelf. Maar de millennials willen niet van een schuld of beschuldiging horen, zij willen uiterst serieus worden genomen en slaan heftig terug als zij zich maar enigszins aangevallen voelen. In het sociale verkeer, maar zeker op de werkvloer geeft dit aanleiding tot een nieuw soort conflicten, wat de oudere generaties veelal machteloos naar adem doet happen.

Wij kunnen afwachten wat er allemaal over onze hoofden komt, maar wij kunnen ook een proactieve houding aannemen en initiatieven nemen. Wij kunnen ook even terug kijken, want regulering is een noodgreep die de individuele verantwoordelijkheid uitschakelt; je hoeft immers niet meer echt na te denken, zolang je maar de regels volgt is jou niets te verwijten, ook al voltrekken zich de vreselijkste rampen. Ruim honderd jaar geleden werd er in Chicago een organisatie opgericht die zich toelegde op het versterken van de ethiek van het zakendoen. Ik noem juist deze ‘Rotary’, omdat de organisatie en de sprekers van deze bijeenkomst (hier vandaag) elkaar dankzij hun Rotary lidmaatschap leerden kennen. Rotary propageert juist in sterke mate dat de individu stelling neemt en hiervoor worden vier eenvoudige vragen (the 4 Way Test) aangereikt. Bij een gebeurtenis of een mededeling stel je jezelf de volgende vragen:

  1. Is het waar ?
  2. Is het redelijk en billijk ?
  3. Draagt het bij aan meer begrip, vertrouwen en samenwerking?
  4. Komt het alle betrokkenen ten goede

Door deze vier vragen te hanteren kom je weer heel sterk in de buurt van de voorwaarden van Aristoteles; door deze vragen te beantwoorden maak je manipulatie, corruptie, fraude, oneerlijke concurrentie en alle vormen van criminaliteit obsoleet. Te mooi om waar te zijn, maar het zou naïef zijn om te blijven afwachten of de Rotary de wereld nog ten goede kan veranderen.

GEWELD EN SEKSUALITEIT

In de aankondiging had ik specifiek beloofd op de thema’s geweld en seksualiteit met een aantal suggesties te komen. Dat is hard nodig, want wij bevinden ons met hoge snelheid op een verkeerde weg. De wereld om ons heen wordt geleidelijk harder en gewelddadiger en het onderwerp seksualiteit wordt steeds meer in een negatieve connotatie getrokken. Wonderlijk dat commentatoren zich erover verbazen dat jongeren anno nu gemiddeld twee jaar later met interactieve seks beginnen dan een eerdere generatie. Wanneer je het begrip seks altijd te horen krijgt in combinatie met negatieve aspecten als ‘ongewenste intimiteiten’, ‘misbruik’, ‘uitbuiting’ en ‘soa’s’, dan is het geen aantrekkelijk domein om je kansen en bedreigingen te gaan beproeven. De toegang tot pornografie is nooit zo gemakkelijk en breed toegankelijk geweest. De variatie en detaillering is onuitputtelijk, een ieder kan gelijkgestemden in de virtuele wereld vinden. En omdat het geen openlijk gespreksonderwerp is en ouders zich zelden een idee kunnen vormen wat zich op dit gebied allemaal afspeelt, moeten wij voorlopig gissen naar welke invloed dit op de seksuele vorming van de aankomende generaties gaat hebben. De nieuwe preutsheid staat haaks op deze ontwikkelingen en sust menigeen naar een passieve, afwachtende levenshouding.

REVOLUTIE !

Ik roep daarom op tot een revolutie.

Wanneer wij deze thematiek serieus nemen zullen wij ons moeten bedenken dat een top-down aangeleverde oplossing niet meer zal werken. Steun en veiligheid wordt gezocht in de eerste en tweede schil van vrienden en intimi. Voorbeeld personen en rolmodellen hebben, soms onbewust, een veel grotere invloed op het gedrag van hun volgers dan wij ons bewust zijn. In onderzoek horen wij steeds vaker ‘ik laat mij niets vertellen, ik bepaal zelf wel naar wie ik luister’. Om iets te bereiken is ‘preken’ totaal ineffectief geworden, maar humor en relativering kunnen verwarring scheppen en al lachend komen wij al dan niet tot een ander inzicht. Chaos, wendbaarheid, leugen en bedrog worden hoger gewaardeerd en vaker gedeeld dan onkreukbare eerlijkheid. Ik heb nooit beweerd dat het een eenvoudige opgave zou zijn, maar ik noem nog een paar uitgangspunten die zouden breken met de huidige gang van zaken.

 

Leg het accent, de absolute nadruk op het bestrijden van geweld. Wees scherp in het handhaven. Aanranding, verkrachting en seksuele intimidatie zijn geweldszaken. Ons justitiële apparaat is helaas ondergesneeuwd door drugszaken, die daar in wezen niet thuis horen. Steeds meer zaken, steeds minder greep op de materie. De repressie is volstrekt ineffectief en uitermate frustrerend. Er moet dus ruimte worden gecreëerd. Laat seks wanneer dit plaats vindt uit vrije wil tussen wilsbekwamen vrij. Bemoei je daar niet mee, maar leer jongeren wel aan de bel te trekken en vooral tijdig zelfstandig afstand te nemen wanneer een situatie een ongewenste richting ingaat. Een mooie vergelijking is de campagne ‘Onder de 18 jaar geen druppel alcohol”. Natuurlijk is het allemaal niet waterdicht, maar de grenzenloosheid en het onbelemmerd alcohol consumeren door jongeren is grotendeels aan banden gelegd. Het roken van tabak wordt steeds meer aan banden gelegd en hoewel het traag gaat is roken al lang niet meer een gemeengoed, het is steeds meer een uitzondering. Dan de drugs: legaliseren is de enige optie. Het drugsgebruik is zo sterk ingeburgerd en gemeengoed geworden dat je op basis van onderzoek kunt stellen dat de burger zich zijn partydrugs (bijvoorbeeld Extasy) niet meer laat afnemen. De vergelijking met de alcohol drooglegging (USA 1920-1933) waar als onbedoeld neveneffect de maffia tot bloei kwam dringt zich steeds sterker op. Dus legaliseren van drugs, maar onder strikte voorwaarden van een scherp voorlichtingsprogramma, scherpe kwaliteitscontrole en gebruik beperkingen zoals bij alcohol en tabak. Jongeren hebben hersenen in ontwikkeling en die zijn veel gevoeliger voor de invloed van stimulerende en verdovende middelen. Aan de andere kant weet een ieder die zich daarin heeft verdiept dat bij jonge mannen het hormoon testosteron aanzet tot hogere activiteit met daaraan gepaard gaande uitwassen. Ontkenning of onderdrukking heeft geen zin, is zelfs schadelijk voor alle betrokkenen. Wij mogen de huidige situatie niet laten voortsudderen. Ik roep op tot actie, maar zoals ik eerder stelde: niemand heeft 100% gelijk, ook ik niet. Maar probeer niet te polariseren, luister goed, vooral naar anders denkenden en lever jouw eigen bijdrage. Alleen gezamenlijk komen wij dan tot een oplossing.

Frits Spangenberg
Franeker, 8 april 2018